KIEDY I DLACZEGO WYSTĘPUJE MOBBING?

DEFINICJA MOBBINGU

Zjawisko mobbingu w miejscu pracy istnieje od dawna, ale dopiero na początku lat 80-tych XX wieku zostało bliżej rozpoznane i zbadane przez urodzonego w Niemczech, mieszkającego w Szwecji doktora psychologii pracy Heinza Leymanna. Leymann wprowadził po raz pierwszy termin mobbing. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa mob - co oznacza motłoch, tłuszczę lub rzucanie się w tłum na kogoś. Termin ten stosowany w Europie i USA dotyczy tylko przemocy w pracy, natomiast w Anglii i Australii używa się określenia bullying wspólnego dla przemocy w szkole i w pracy. Istnieje też określenia harassment (nękanie).

Regulację mobbingu do kodeksu pracy wprowadzono ustawą z dnia 14 listopada 2003 roku o zmianie ustawy- Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw- (Dz.U. nr 213, poz. 2081). Zgodnie z definicją zawartą w art. Art. 94³ k.p. mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Dla pełnego zobrazowania czym jest mobbing warto w tym miejscu przytoczyć również inne definicje. Uznaje się bowiem że mobbing w miejscu pracy lub w związku z pracą polega na wrogim i nieetycznym, systematycznie powtarzającym się zachowaniu, skierowanym wobec jednej lub kilku osób, której rezultatem jest psychiczne, psychosomatyczne i społeczne “wyniszczenie” pracownika. Mobbing również bywa definiowany jako bezprawne, systematyczne i długotrwałe zachowania osób będących członkami pewnego zespołu ludziego, podejmowane bez powodów lub z oczywiście błahego powodu, skierowane przeciwko innym członkom grupy i godzące w ich dobra prawnie chronione, a mające na celu zmuszenie pokrzywdzonego do opuszczenia zespołu. W jeszcze innych definicjach mobbing postrzegany jest jako wszelkie niewłaściwe postępowanie, które przez swą powtarzalność czy systematyczność narusza godność lub integralność psychiczną bądź fizyczną osoby, narażając ją na utratę zatrudnienia lub pogarszając atmosferę pracy.

ciągłe, nieuzasadnione krytykowanie wykonywanej przez pracownika pracy, odbieranie pracownikowi bez uzasadnionego powodu prac, poleconych wcześniej do wykonania, nieprzyznawanie pracownikowi żadnych zadań do wykonania, wydawanie sprzecznych poleceń, polecanie wykonywania zadań poniżej umiejętności pracownika, zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania w terminie, w którym obiektywnie nie da się ich zrealizować, unikanie przez przełożonego rozmów z pracownikiem, rozpowiadanie informacji o życiu prywatnym pracownika.

Można wyróżnić trzy cechy charakterystyczne mobbingu:

 

1. stosowanie przez sprawcę (lub też sprawców) przemocy psychicznej - przez przemoc będziemy rozumieć wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji; przemoc może przybrać formę: fizyczną, seksualną i psychiczną; co do zasady w przypadku mobbingu mamy do czynienia z przemocą psychiczną,

    

    

2. cel, jaki zamierza zrealizować sprawca - poniżenie pracownika, co prowadzi najczęściej do odizolowania go w zespole, a następnie zwolnienia.

    

    

3. długotrwałość oraz częstotliwość – dwu krotne czy trzykrotne zdarzenia mogą nie mieścić się definicji mobbingu , mogą stanowić przejaw konfliktu; istnieją rozbieżności dotyczące okresu jaki musi obejmować dane zachowanie by uznać że występuje mobbing; niektórzy uważają że przemoc psychoiczna musi trwać około 6 miesięcy; na pewno nie można uznać za mobbing jednorazowego wyładowania złości przełożonego na podwładnym pracowniku, bez względu na naganność takiego zachowania; zatem, o tym, czy w danym przypadku miał miejsce mobbing, będą każdorazowo decydowały okoliczności faktyczne danego przypadku.

    

Pracownica zatrudniona w dziale księgowości otrzymała polecenie od swojego przełożonego by postawić woje krzesło w drzwiach wejściowych, usiąść na nim i przez 8 godzin mówić dzień dobry wszystkim wchodzącym do budynku. Zadanie to miał wykonywać przez 2 dni w tygodniu.

Definicja mobbingu nie wskazuje przyczyn z powodu których może nastąpić nękanie i zastraszanie pracownika, dlatego nie jest konieczne wykazanie żeby miało ono jakąś przyczynę, by kwalifikować je jako mobbing. Wyróżnia się jednak pewne grupy przyczyn sprzyjające wystąpieniu u mobbingu:

 

1. przyczyny społeczne, np. bezrobocie, stałe zagrożenie utratą pracy i skłonnościami, świadomego takiego faktu przełożonego, do zmuszania podwładnych do wykonywania wszelkich poleceń; przyczyną uczucia niepewności pracownika może stać się zatrudnienie go na czas ściśle określony, na umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie dając mu poczucia pewności, stabilności i bezpieczeństwa.

    

    

2. cechy zarządzającego organizacją - osoba o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, przeceniająca swoje umiejętności i swoją wiedzę; dla części przełożonych szykanowanie pracownika jest sposobem na odwrócenie uwagi od własnej niekompetencji,

    

    

3. szczególna pozycja społeczna ofiary mobbingu - wystarcza często fakt, że osoba ma inny kolor skóry, wywodzi się z innego kręgu kulturowego lub jest innej narodowości; powodem może stać się także orientacja seksualna albo inna niż prezentowana przez przełożonego czy współpracowników hierarchia wartości albo przekonania religijne; częściej prześladowane są osoby niepełnosprawne czy też mężczyźni pracujący w sfeminizownych zawodach lub kobiety w zawodach uznawanych za typowo męskie.

    

Warto zauważyć że dane (nie tylko dotyczące Polski) potwierdzają iż nie mobbing występuje częściej w sektorze publicznym niż w prywatnym. Stan taki, zdaniem niektórych autorów częściowo wynika z faktu, że “jednostki organizacyjne tego sektora nie podlegają weryfikacji rynkowej”. Mobbing ma sprzyjające warunki do występowania w tych miejscach pracy, w których istnieje silna hierarchizacja. Można tutaj przykładowo wymienić wojsko, policję, czy też szkoły wyższe. Brak kolegialności w podejmowaniu decyzji jest z pewnością także czynnikiem sprzyjającym zjawisku mobbingu.

Mobbing szczególnie często może występować w zawodach, w których trudno jest ocenić w sposób obiektywny osiągnięcia pracownika. Jeśli bowiem cel jest precyzyjnie określony, osoba atakowana zawsze może powiedzieć, że poprawnie wykonała swoją pracę.

Czynnikiem, który w Polsce w największym stopniu tworzy korzystne warunki do powstania zjawisk mobbingowych, jest wysoki poziom bezrobocia. Brak szans na zmianę pracy powoduje, że pracownicy godzą się na przymus psychiczny w miejscu pracy. Z całą pewnością na taką obawę wpływa postawa kadry kierowniczej, która po otrzymaniu informacji o mobbingu, w najlepszym razie nie dostrzega problemu, a w najgorszym podejmuje działania skierowane przeciwko ofierze mobbingu. Na pewno można stwierdzić że funkcjonujące i zakorzenione w społeczeństwie wzorce zachowań sprzyjają wystąpieniu mobbingu.

W Polsce na mobbing często narażeni są pracownicy ambitni, poświeceni pracy. Traktowani są często jako zagrożenie. Badania dowodzą również że mobbing często dotyka osoby sumiennie wykonujące swoje obowiązki, dla których praca jest niezmiernie ważna. Zaangażowanie się uczuciowe w pracę może stanowić doskonałe podłoże dla mobbingu. Z jednej bowiem strony, pracownik w sposób niezwykle bolesny będzie odczuwał wszelkie wymierzone przeciwko niemu działania, a z drugiej - przełożeni mogą obawiać się pracowników w sposób ponadprzeciętny angażujących się w pracę.

Można wyróżnić cztery etapy przebiegu mobbingu.

 

1. konflikt w pracy,

    

    

2. nękanie pracownika,

    

    

3. eskalacja zachowań mobbingowych – naruszenie godności,

    

    

4. skrajne działania mobbingowe.

    

Pierwszą fazę jak widać stanowi konflikt w pracy. Pracownik najczęściej pozostaje w przekonaniu że konflikt rozwiąże. W tej fazie pracownik otrzymuje trudne do wykonania zadania a jego praca często spotyka się z nieuzasadnioną krytyką.

Pracownik został pozbawiony możliwości korzystania z telefonu, faksu. Pracodawca odebrał mu również komputer pozbawiając w ten sposób narzędzia pracy. Pracodawca nie wyjaśnił przyczyn tego stanu, który utrzymywał się przez prawie rok. Jednocześnie przez cały ten czas pracownik dostawał do wykonania zadania wymagające pracy przy komputerze i dostępu do telefonu. Wykonując swoje obowiązki korzystał z komputera kolegi po godzinach pracy. Za nieterminowe wykonanie obowiązków był nieustannie krytykowany. Wszelkie sygnały o utrudnieniach w pracy pozostawały u przełożonych bez echa.

Drugą fazę mobbingu można określić również jako izolację i odmowę komunikacji. Do zachowań występujących w tej fazie można zaliczyć przerywanie pracownikowi wypowiedzi, nierozmawianie z pracownikiem, komunikowanie się jedynie na piśmie, odmowa wszelkiego kontaktu nawet wzrokowego, umieszczenie pracownika w odległości od innych osób, ignorowanie jegoobecności - zwracanie się wyłącznie do innych, odmowne odpowiedzi przełożonego na każdą prośbę o rozmowę.

W trzeciej fazie występują nasilone zachowania o charakterze mobbingu które mają na celu sprowokowanie pracownika do działań, które mogą skończyć się jego dyscyplinarnym ukaraniem. W tej fazie mobbingu wyróżnia się następujące wrogie zachowania: określanie pracownika wzgardliwymi epitetami, stosowanie pogardliwych gestów, dyskredytowanie w oczach kolegów, przełożonych, czy podwładnych, rozpowszechnianie plotek na temat pracownika, przypisywanie problemów psychologicznych, naśmiewanie się z kalectwa czy też wyglądu, krytykowanie życia prywatnego, naśmiewanie się z pochodzenia czy też narodowości, atakowanie wierzeń religijnych czy też przekonań politycznych, przydzielanie upokarzających zajęć, lżenie w słowach obscenicznych lub poniżających.

Pracownik miał poważne problemy osobiste – jego żona cierpiała na chorobę psychiczną która objawiała się wybuchami furii. Przełożony pracownika mieszkał w tym samym bloku i za każdym razem gdy miały miejsce wybuchy furii żony pracownika zdawał relacje w pracy współpracownikom barwnie opowiadając wydarzenia. W pracy pracownicy podśmiechiwali się z pracownika i przylgnęło do pracownika przezwisko psychuś. Na tablicy ogłoszeń zamieszczono satyryczny rysunek przedstawiający pracownika w szpitalu psychiatrycznym razem z całą rodziną.

W czwartej fazie pracownik poddawany jest skrajnym działaniom mobbingowym takim jak drastyczne obniżenie wynagrodzenia czy przeniesienie na gorsze stanowisko pracy. Ofiara mobbingu nie jest już w zasadzie w stanie wykonywać poprawnie swych obowiązków pracowniczych. Pogłębiające się zaburzenia psychosomatyczne sprawiają, że zaczyna szukać pomocy u psychologa czy też psychiatry. W efekcie sama rezygnuje z pracy lub też otrzymuje wypowiedzenie pracy, którego uzasadnieniem są często nieracjonalne zachowania.

groźby przemocy fizycznej, napastowanie fizyczne - lekkie popychanie czy zamykanie drzwi przed nosem, wrzeszczenie, naruszanie życia prywatnego przez listy lub telefony, chodzenie za ofiarą po ulicach, wystawanie przed domem, uszkadzanie jej pojazdu, molestowanie seksualne, niebranie pod uwagę jej problemów zdrowotnych.